Nghiên cứu khoa học là hoạt động sáng tạo của nhà khoa học tạo ra hệ thống tri thức khoa học có giá trị nhằm mô tả, giải thích và cải tạo thế giới. Đây là một hoạt động đầy vinh quang nhưng cũng không ít chông gai. Để sớm thành công, người nghiên cứu cần phải nắm vững phương pháp luận nghiên cứu khoa học tức là lý thuyết về con đường, cách thức triển khai đề tài nghiên cứu khoa học và rèn luyện để có những phẩm chất và kỹ năng cơ bản của hoạt động này.
Vật lý học là một ngành khoa học có đối tượng nghiên cứu là thế giới tự nhiên. Câu hỏi nghiên cứu của Vật lý học là: Vật chất cấu tạo như thế nào? vận động ở những dạng nào? theo quy luật nào? vì sao lại vận động như vậy? Kho tàng tri thức đồ sộ của Vật lý học là để trả lời những câu hỏi đó. Phương pháp luận nghiên cứu Vật lý là lý thuyết về con đường, cách thức xây dựng nên kho tàng tri thức ấy. Trải qua hơn 2400 năm lịch sử, Vật lý học đã đạt được những thành tựu khổng lồ bằng trí tuệ của nhiều nhà Vật lý trên toàn thế giới, với những bước tiến vĩ đại về tư tưởng và phương pháp luận khoa học. Vẻ đẹp huy hoàng của Vật lý học không chỉ biểu hiện ở hàng triệu phát minh, sáng chế cụ thể được trình bày trong các giáo trình Vật lý, mà còn trong chính sự phát triển của những tư tưởng và phương pháp Vật lý. Nhận thức được vẻ đẹp này là hạnh phúc cho những ai đang nghiên cứu cũng như đang giảng dạy hoặc học tập Vật lý.
Phương pháp luận nghiên cứu Vật lý trang bị cho người nghiên cứu Vật lý công cụ phù hợp để triển khai các đề tài khoa học, nhờ đó sẽ thực hiện thành công các nhiệm vụ nghiên cứu, tránh được những mò mẫm, sai lầm đáng tiếc.
Đối với những người giảng dạy Vật lý, nắm vững được phương pháp Vật lý sẽ tổ chức hoạt động học tập Vật lý của người học phỏng theo con đường mà nhà Vật lý đã thực hiện; Đây là phương pháp học tập Vật lý ở cấp độ mới cao hơn và sâu sắc hơn so với việc học tập thông thường bởi lĩnh hội kiến thức không ở dạng có sẵn mà ở dạng “bào thai học” của nó. Người học vừa chiếm lĩnh được kiến thức vừa được trải nghiệm chính con đường mà nhà Vật lý đã xây dựng nên kiến thức đó, nhờ vậy người học lĩnh hội được phương pháp khoa học và dùng nó để tự học và hoạt động thực tiễn suốt đời. Ngoài nhiệm vụ giảng dạy, giáo viên Vật lý còn cần phải triển khai các đề tài nghiên cứu khoa học về Vật lý và về Dạy học Vật lý, việc nắm vững phương pháp luận khoa học nói chung, phương pháp luận nghiên cứu Vật lý và nghiên cứu Dạy học Vật lý nói riêng là điều cần thiết.
Giáo trình Phương pháp luận nghiên cứu Vật lý của PGS.TS. Phạm Thị Phú và GS.TS. Đinh Xuân Khoa thể hiện được những nội dung nêu trên, được trình bày bằng một văn phong dễ đọc, dễ cảm. Giáo trình này như một cẩm nang cho những ai yêu thích Vật lý từ cội nguồn của nó, đặc biệt rất bổ ích cho học viên cao học, nghiên cứu sinh ngành Vật lý và giáo viên Vật lý.
Tôi xin trân trọng giới thiệu cùng bạn đọc.
Hà Nội, Ngày 22 tháng 01 năm 2015
GS.TS. Phạm Hữu Tòng