Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác sinh năm 1720 ở làng Liêu Xá, huyện Đường Hào, trấn Hải Dương (nay là tỉnh Hải Dương) là con thứ bảy của ông Lê Hữu Mưu, Tiến sỹ Thị lang bộ công triều Lê Dụ Tông. Ông học binh thư và sung vào quân đội chúa Trịnh. Được một thời gian, thấy xã hội rối ren, ông chán nản, viện cớ người anh trai mất, xin về quê mẹ ở xã Tình Diệm, phủ Đức Quang, trấn Nghệ An (Nay là xã Sơn Quang, huyện Hương Sơn, tỉnh Hà Tĩnh), học nghề thuốc rồi trở thành danh y nổi tiếng bậc nhất nước ta. Ông soạn sách và mở trường dạy thuốc để truyền bá y học. Sự nghiệp của Hải Thượng được tập hợp trong bộ Y tông tâm lĩnh (những lĩnh hội tâm huyết trong nghề y), gồm 28 tập, 66 quyển, soạn ngót 40 năm, được xem là bộ “ Bách khoa toàn thư” về y học xuất sắc nhất thời trung đại Việt Nam. Ngoài giá trị khoa học, bộ Y tông tâm lĩnh còn có giá trị văn học rất đáng kể không chỉ ở những phần thơ văn mà cả những phần ghi chép khoa học và đặc biệt là tập bút ký Thượng kinh ký sự có giá trị hiện thực và giá trị nhân đạo sâu sắc, thể hiện rõ tư tưởng chối bỏ chế độ phong kiến và tâm lý tiêu biểu của một số trí thức có nhân cách đương thời.
Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác không chỉ là một đại danh y có cống hiến to lớn cho nền y học dân tộc, ông còn là một nhà văn, nhà thơ, nhà tư tưởng lớn của thời đại. Ông mất vào rằm tháng Giêng năm Tân Hợi (1791), hưởng thọ 71 tuổi. Từ ngày ông mất, nhân dân vô cùng thương tiếc đã đứng ra tổ chức ngày giỗ của ông vào ngày rằm tháng Giêng hàng năm. Về sau, ngày rằm tháng Giêng trở thành một lễ hội của nhân dân trong vùng và được gọi là Lễ hội Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác.
Từ năm 2012 trở lại đây, hàng năm vào mùa lễ hội, nhân dân khắp nơi lại về Hương Sơn, sắm sanh lễ vật, thành kính thắp nén hương thơm bày tỏ tấm lòng biết ơn sâu sắc đối với đại danh y Hải Thượng Lãn Ông, đồng thời tham gia vào các hoạt động văn hóa, cầu sức khỏe, cầu quốc thái dân an.
Nhân dịp “Lễ hội truyền thống Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác” được ghi danh là Di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia và Kỷ niệm 225 năm ngày mất của đại danh y (1791-2016), bà Phan Thư Hiền - Chủ tịch Chi hội Di sản Văn hóa Việt Nam tại Hà Tĩnh và bà Nguyễn Thị Thúy - Giám đốc Thư viện tỉnh đã phối hợp biên soạn tập sách Trăm năm, ngàn năm - Hải Thượng Lãn Ông như là một nén tâm nhang dâng lên đại danh y- người con của quê hương “Giang sơn tụ khí” Hà Tĩnh.
Tập sách Trăm năm, ngàn năm - Hải Thượng Lãn Ông ngoài “Lời nói đầu”, gồm có các phần chính như sau:
+ Vài nét về vùng đất Hương Sơn Hà Tĩnh, quê mẹ của Đại danh y;
+ Thân thế và sự nghiệp Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác;
+ Quần thể Khu di tích Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác ở huyện Hương Sơn, Hà Tĩnh.
+ Lễ hội Truyền thống Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác;
+ Những trước tác tiêu biểu của Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác;
+ Tác phẩm tản văn, thơ, nhạc chọn lọc ca ngợi công lao đại danh y.
Nhân dịp ra mắt tập sách Trăm năm, ngàn năm - Hải Thượng Lãn Ông, soạn giả và Ban biên soạn cũng xin được bày tỏ lời cảm ơn chân thành tới Ủy ban nhân dân tỉnh Hà Tĩnh; Thư viện tỉnh; Ủy ban nhân dân, Phòng, Trung tâm VHTT&DL huyện Hương Sơn; ông Nguyễn Xuân Lợi - Giám đốc và cán bộ Công ty TNHH-DV và TMHT Quý Gia; bà con nhân dân các xã: Sơn Giang, Sơn Quang, Sơn Trung huyện Hương Sơn; Ban trụ trì chùa Tượng Sơn; con cháu dòng họ Lê tại Hương Sơn, Hà Tĩnh; các nhà nghiên cứu văn hóa, nhà thơ, nhà văn, nhạc sỹ, nghệ sỹ: Lê Cảnh Nhạc, Nguyễn Trọng Tạo, Phạm Đức Ban, Nguyễn Xuân Thọ, Văn Dung, Đức Trịnh, Ngọc Thịnh, Quốc Nam, Mạnh Chiến, Trịnh Chung, Hoàng Vinh, Trọng Tuấn, Đậu Bình, Minh Lý, Thanh Hoài… cùng các bạn bè đồng nghiệp đã động viên giúp đỡ, cung cấp tài liệu để chúng tôi hoàn thành tập sách này.
Do thời gian sưu tầm, biên soạn và năng lực thể hiện của hai nữ soạn giả còn có khiếm khuyết, chắc chắn tập sách sẽ không tránh khỏi những hạn chế, rất mong được quý vị lượng thứ và chân thành đóng góp ý kiến để nâng cao chất lượng trong lần tái bản sau.
Ban Biên soạn xin trân trọng giới thiệu tập sách Trăm năm, ngàn năm… Hải Thượng Lãn Ông tới bạn đọc gần xa.
CÁC TÁC GIẢ